Tijdens de drie openingsspeeches van de VN-top in New York openbaarde zich een onthutsende kloof.  De hoopvolle woorden van secretaris generaal Ban Ki-moon en paus Franciscus staan in schril contrast met de harde woorden van de Oegandese president Museveni. [Vice Versa Online]

Met stip de belangrijkste sprekers bij de opening van de VN-conferentie waren paus Franciscus, secretaris-generaal Ban Ki-moon, en de Oegandese president Museveni – tevens co-voorzitter van de top in New York. Terwijl de de paus vooral sprak over onderwijs en bedreiging daarvan door allerlei vormen van geweld, legde VN-chef de nadruk  op de kans om nog deze generatie een einde te maken aan honger. Vervolgens tapte Museveni uit een heel ander vaatje. Volgens de Afrikaanse leider moet de VN volledig op de schop. De uiteenlopende visies, met name die van de voorzitter Ban Ki-moon en co-voorzitter Museveni, stemmen niet optimistisch.

Als íemand met de eer mag strijken van deze enorme topontmoeting in New York, dan is het wel VN-chef Ban Ki-moon. Hij organiseerde het enorme proces waarbinnen de SDG’s tot stand kwamen en riep de wereldleiders op persoonlijke titel bijeen om het pakket vandaag te ondertekenen. Vanzelfsprekend staat Ban Ki-moon achter alle duurzame doelen, maar in zijn toespraakje bij de opening van de conferentie kon hij niet anders dan zich beperken tot een, twee of hoogstens drie van deze doelen. Uiteindelijk beperkte hij zich tot één: de strijd tegen honger.

‘U bevindt zich in het hart van de volgende grote stap voorwaarts’, zo sprak hij de wereldleiders toe, ‘en dat is het afschaffen van honger in onze generatie’. In het arme deel van de wereld kan dit doel onder meer worden bereikt door veel meer aandacht te geven aan kleine boeren, en dan vooral vrouwen die hun productiviteit en inkomen dienen te verdubbelen. In het rijke deel van de wereld moet het onder meer gaan om het sterk terugdringen van voedselverspilling. We moeten veel verantwoordelijker met ons eten omgaan, aldus Ban Ki-moon, die zich daarmee niet zozeer richt op SDG 1 – ‘een einde maken aan extreme armoede’, maar op SDG 2 – ‘een einde maken aan honger’.

Vervolgens sprak paus Franciscus tot de Algemene Vergadering. Hij nam een uur de tijd en begon met de constatering dat de Verenigde Naties ooit zijn opgericht om ‘de macht’ aan banden te leggen. Politieke en economische machten hebben immers de neiging om alles wat zwak is, uit te sluiten en vandaag zijn dat niet alleen grote groepen mensen, maar ook het milieu. En die term ‘milieu’ moeten we vooral niet te beperkt opvatten, meent de paus. Milieu is het alomvattende, door God geschapene, waarvan de mens deel uitmaakt. Verheffing van de mens en vermindering van de schade die we toebrengen aan het milieu, bevinden zich dan ook in elkaars verlengde.

Het is dan ook toe te juichen, aldus de paus, dat de VN vandaag opnieuw probeert de macht te muilkorven om daarmee zowel het milieu als de zwaksten tot hun recht te laten komen.
 Het gevaar bestaat echter dat we nu plechtig verklaren dat we die uitsluiting zullen aanpakken, maar vervolgens verzanden in ‘verklaringenisme’. Dat geeft ons weliswaar een goed gevoel, maar zet geen zoden aan de dijk. Wat dus te doen?

Op dit punt, halverwege zijn speech, neemt het pauselijke betoog een interessante wending. Plots lijken milieu of ecologie vrijwel geen rol meer te spelen. Plots draait alles om mensen. En dan vooral jonge mensen. ‘Wie mensen de kans wil geven om te ontsnappen aan hun armoede, moet hen eerst zien als ‘waardige dragers van hun eigen levenslot’, zegt de Paus. En onderwijs speelt een belangrijke rol om mensen daarin te steunen. Onderwijs, in tal van varianten, staat aan de basis van de hele onderneming waarover vandaag wordt gesproken.

De grootste bedreiging van de mens als ‘waardige drager van zijn eigen lot’ is daarentegen oorlog en geweld. Oorlog tussen en binnen landen, drugsgerelateerd geweld, geweld tegen kinderen, geweld door mensenhandelaren en geweld door  extremistische religieuze bewegingen. Het is via het internationale recht dat de VN aan al deze vormen van geweld een einde moet proberen te maken.

Aldus paus Franciscus, die opmerkelijke genoeg, termen als ‘Sustainable Development Goals’ of SDG’s niet in de mond nam. Zonder veel moeite zou je zijn betoog echter terug kunnen voeren tot een steunbetuiging aan SDG 4 –  ‘Inclusief, gelijkwaardig en kwalitatief onderwijs voor iedereen’ en SDG 16 – ‘Bevorderen van veiligheid, publieke diensten en recht voor iedereen’.

Hoe anders, hoe fundamenteel anders, was de toespraak van Yoweri Museveni, sinds 1986 president van Uganda. Aanvankelijk wijdt hij geen woord aan de verheven inzet van deze bijeenkomst. Museveni richt zich zonder omhaal tot, of beter nog, tégen het instituut waar hij vandaag te gast is.
Hoezeer de wereld ook veranderde in de 70 jaar die de VN nu oud zijn, de VN zelf veranderde maar amper mee, opent Museveni. In 1945 waren er nog maar twee onafhankelijke landen in Afrika, Ethiopië en Liberia. Vandaag zijn dat er 54. En toch maakt niet één Afrikaans land deel uit van de Veiligheidsraad, het selecte clubje Westerse landen dat vaak beslist over leven en dood, ook in Afrika. ‘Veel beslissingen van de Veiligheidsraad brachten grote schade toe aan Afrika’, zegt Museveni. ‘Denk aan de bombardementen op Libië, waarbij de VN de waarschuwingen van Afrikaanse landen volstrekt negeerde. Voor Afrikanen was het Libië van Ghadaffi een land om te gaan werken. Door de aanvallen van de VN op Ghadaffi verloren al deze mensen hun boterham en, wat erger is, door die bombardementen breidden de gewelddadigheden zich uit tot landen als Nigeria en Mali. En tot de Middellandse zee waar mensen uit en via Libië nu massaal richting Europa proberen te vluchten.

De VN vertegenwoordigt 7 miljard mensen, de Veiligheidsraad amper 1,9 miljard – en die komen allemaal uit de noordelijke helft van de wereld. Wil de VN werkelijk een Vereniging van alle Naties zijn, dan moet de instelling volledig op de schop, anders wordt het ook niets met de ambitieuze agenda die vandaag op tafel ligt.

Ontwikkelingslanden moeten volgens Museveni op tal van manier betrokken worden bij de VN, zeker wanneer het gaat om het oplossen van conflicten. Zware sancties die door de VN worden opgelegd, zonder dat ze echt blijkt te begrijpen wat er gebeurd, werken averechts en gaan ten koste van kwetsbare mensen in de regio’s waar de VN ingrijpt. De keren daarentegen dat de VN samenwerkten met Afrikaanse landen, zoals rond conflicten in Somalië en Burundi, ging het volgens de Oegandese president allemaal een stuk beter.
Wanneer er grote problemen zijn, kunnen die, kortom, beter worden opgelost door Afrikaanse landen dan door de VN. ‘We hadden allang iets kunnen ondernemen in Zuid-Sudan, wanneer de VN ons die kans had gegeven. En Afrikaanse landen hadden de genocide in Rwanda in 1994 kunnen voorkomen, maar dat werd ons door de Verenigde Naties onmogelijk gemaakt.’ Het is een zin als een kanonslag, die door Museveni verder niet wordt toegelicht en de zaal in verwarring achter laat.

Als er een ‘drie-eenheid’ bestaat van probleemoplossingen, vervolgt Museveni, dan komen de VN simpelweg op de laatste plaats. Op twee komen de omliggende Afrikaanse landen. Op een staat het land waarin het geweld plaatsvindt zelf.

En wanneer het Westen zich toch met Afrika wil bemoeien, bijvoorbeeld via ontwikkelingssamenwerking, dan doet het er goed aan zich te beperken tot zaken als handel, investeringen en infrastructuur. Waarmee Museveni nog het meeste lijkt te zien in SDG 9 – ‘Het vestigen van een infrastructuur voor duurzame industrialisatie.’

Drie inleidingen openden de VN-top. En het zijn, op zijn zachts gezegd, drie verhalen die in weinig op elkaar lijken. Voor paus Franciscus is de VN de instantie bij uitstek om macht en geweld te beteugelen. Hij gebruikt de Algemene Vergadering vooral om thema’s aan de orde te stellen die voor hem meer aandacht nodig hebben, of die nu passen binnen de duurzame ontwikkelingsdoelen of niet. Voor Ban Ki-moon, die volgend jaar afscheid neemt van de VN, vormen de SDG’s de afronding van zijn levenswerk als onvermoeid ijveraar voor mensenrechten. Voor hem is VN de instelling die de mensenrechten ook wereldwijd kan bevorderen en veiligstellen.

Co-voorzitter Yoweri Museveni gaat er met gestrekt been in en zet zich expliciet tegen beide opvattingen af. Niet alleen sanctioneert de VN macht en geweld, bovendien is de organisatie een bedreiging voor de rechten van concrete mensen, met name in kwetsbare Afrikaanse landen. Het is een onthutsende kloof die zich hier openbaart, tijdens de opening van de grootste VN-conferentie ooit. Het is een kloof die de uitvoering van de SDGs nog wel eens lelijk in de weg zou kunnen zitten.